جنگ

جنگ عراق با ايران كه در ايران با نام جنگ تحميلي يا دفاع مقدس و در زمان صدام در عراق با نام قادسيهٔ صدام شناخته مي‌شود، طولاني‌ترين جنگ متعارف در قرن بيستم ميلادي و دومين جنگ طولاني اين قرن پس از جنگ ويتنام بود كه نزديك به هشت سال به طول انجاميد. جنگ به صورت رسمي در ۳۱ شهريور ۱۳۵۹ برابر ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ آغاز شد. در اين روز درگيري‌هاي پراكنده مرزي دو كشور با يورش هم‌زمان نيروي هوايي عراق به ده فرودگاه نظامي و غيرنظامي ايران و تهاجم نيروي زميني اين كشور در تمام مرزها به يك جنگ تمام عيار تبديل شد هرچند مقامات عراقي معتقد بودند كه جنگ از ۴ سپتامبر با حملات توپخانه‌اي ايران به شهرهاي مرزي عراق آغاز شده‌است.^[۱۶]

پيش از آغاز جنگ روابط دو كشور به شدت تيره شده بود كه خصومت شخصي صدام حسين و روح‌الله خميني رهبران دو كشور و مهم‌تر از آن جاه‌طلبي‌هاي سياسي و اختلافات مرزي و ايدئولوژيكي دو كشور دلايل اصلي آن بودند. اين جنگ در نهايت پس از حدود ۸ سال در مرداد ۱۳۶۷ با قبول آتش‌بس از سوي دو طرف و پس از به جا گذاشتن يك ميليون نفر تلفات و ۱۱۹۰ ميليارد دلار خسارات به دو كشور خاتمه يافت.^[۱۷] مبادلهٔ اسيران جنگي بين دو كشور از سال ۱۳۶۹ آغاز شد. ايران آخرين گروه از اسراي جنگي عراقي را در سال ۱۳۸۱ به عراق تحويل داد.^[۱۸]

جنگ ايران و عراق از لحاظ استراتژيك يكي از مهم‌ترين برخوردهاي نظامي دوران معاصر بود، كه منافع تقريباً همه كشورهاي جهان را بدون استثنا تهديد كرد و تأثير مستقيم آن بر كشورهايي وارد شد كه بيشترين ذخاير نفتي جهان را داشتند. در طول جنگ ثابت شد كه پيروزي هر يك از دو كشور ايران يا عراق موجب برهم‌خوردن ثبات و توازن قوا در منطقه خواهد شد به همين دليل ابرقدرت‌ها كوشيدند تا هيچ‌كدام از اين دو كشور پيروز نشوند و هر دو را با زخم‌هايي عميق و طولاني رها كنند.^[۱۹]

از بعد نظامي عراق با استفاده از عنصر غافلگيري در ابتداي جنگ موفق شد بخش‌هايي از خاك ايران از جمله شهر خرمشهر را اشغال نمايد. ايران در سال‌هاي دوم و سوم جنگ موفق شد بيشتر مناطق اشغالي از جمله خرمشهر را آزاد نموده و از سال ۱۹۸۴ جنگ را به داخل خاك عراق بكشاند. ايران در فوريه ۱۹۸۶ موفق به تصرف فاو يكي از مهمترين بنادر صدور نفت عراق شد و در ۸ ژانويه ۱۹۸۷ عمليات عظيمي به نام كربلاي ۵ را براي تصرف بصره دومين شهر بزرگ عراق به انجام رساند كه در جريان آن ۶۵ هزار سرباز ايراني و ۲۰ هزار عراقي كشته شدند. ايران در ۲۶ فوريه اين عمليات را متوقف كرد و در شرايطي كه بن‌بست نظامي در جبهه جنوبي جنگ كامل شده بود، جنگ نفتكش‌ها با حملات دو طرف به سوي كشتي‌هاي غيرنظامي در خليج فارس به اوج خود رسيد. كشتي‌هاي كويتي يكي از اهداف مورد علاقه ايراني‌ها بودند. حملات نيروهاي ايران به نفتكش‌هاي شوروي و آمريكا كه در خدمت دولت كويت بودند و حمله غافلگيرانه يك جنگنده عراقي به كشتي جنگي آمريكايي كه به آسيب شديد ناوچه يواس‌اس استارك و مرگ ۳۷ سرباز آمريكايي انجاميد، كشتيراني بين‌المللي را در معرض خطر قرار داده و زمينه مداخله بيشتر هر دو ابرقدرت را فراهم كرد به‌طوري‌كه هر دو از قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه از دو طرف درخواست آتش‌بس داشت، حمايت مي‌كردند.^[۲۰]

در سال چهارم و پنجم در اين جنگ ارتش عراق به‌طور گسترده از جنگ‌افزارهاي شيميايي عليه كردهاي عراقي و مردم و نظاميان ايران استفاده كرد؛ ولي ادعاي استفاده ايران از سلاح‌هاي شيميايي ثابت نشده‌است. همچنين دو طرف در مقاطعي اقدام به بمباران و موشك‌باران شهرها و اهداف غيرنظامي‌كردند كه در اين مورد نيز عراق همواره پيش‌قدم بود. درگيري‌ها براي مدتي در اواخر جنگ به خليج فارس كشيده شد و طي آن تعداد زيادي سكوي نفتي و كشتي‌هاي تجاري و نفت‌كش با پرچم كشورهاي گوناگون آسيب ديدند.

شوروي يكي از دو ابرقدرت آن دوران از سال ۱۹۸۰ تأمين نظامي هر دو كشور را متوقف كرده بود اما از سال ۱۹۸۲ به منبع اصلي عراق براي خريد سلاح‌هاي پيشرفته تبديل شد. آمريكا نيز در سال ۱۹۸۵ در جريان مذاكراتي پنهاني اقدام به فروش سلاح به ايران كرد. ايالات متحده آمريكا در اواخر جنگ به شكل مستقيم وارد درگيري با ايران شد. از سوي ديگر كشورهاي سوريه، كره شمالي و ليبي نيز از ايران حمايت تسليحاتي و تكنولوژيكي كردند.

شوراي امنيت سازمان ملل متحد در كل ۸ قطعنامه در اين خصوص صادر نمود كه همگي به جز قطعنامه ۵۹۸ توسط ايران رد شد. دو كشور در طول جنگ آسيب‌هاي فراوان اقتصادي را متحمل شدند و بيش از يك ميليون نفر در اين جنگ كشته يا مجروح شدند.