پيام رسان‌هاي ملي و چالش‌هاي پيش‌رو

همان‌طور كه در جريان هستيد سال ۹۷ به نام حمايت از كالاي ايراني نام‌گذاري شده است و يكي از حوزه‌هايي كه مي‌تواند نقطه عطفي در تحقق اين هدف باشد، حوزه فناوري اطلاعات است.

وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات هم براي حمايت از شعار سال جديد و در واقع حمايت از كالاي ايراني البته در حوزه فناوري اطلاعات، شروع به معرفي برخي از برنامه‌ها و سرويس‌هاي حوزه فناوري اطلاعات كرد و به عنوان اولين كالا، ترگمان، مترجم سه زبانه ايراني را معرفي كرد. بعد از اين موضوع ابر آروان به عنوان دومين كالاي باكيفيت ايراني در حوزه فناوري اطلاعات معرفي شد.

گرچه سرويس‌هاي معرفي شده در نوع خود عملكرد نسبتا خوبي دارند و مهم هستند اما هيچ‌يك از اين دو سرويس، به اندازه پيام رسان‌ها همه‌گير نيستند و در واقع هر يك از اين دو سرويس، كاربران تخصصي‌تري را مي‌طلبند. البته اين مسئله درمورد ابر آوران بيشتر صدق مي‌كند.

اگر پيگير اخبار فناوري اطلاعات ايران از طريق فيسيت باشيد حتما در جريانيد كه بحث فيلترينگ تلگرام اخيرا به صورت جدي‌تري دنبال مي‌شود تا جايي كه گفته شده بود كه يك پيام رسان ملي جايگزين آن خواهد شد؛ اما بايد ديد چالش‌هاي پيش‌رو همه‌گير شدن يك پيام رسان ملي چيست؟ مردم از پيام رسان‌ها چه انتظاراتي دارند؟ آيا زيرساخت‌هاي لازم براي چنين اقدامي فراهم شده است يا نه؟

چه مشكلات نرم افزاري كاربران را از پيام رسان‌هاي داخلي دور مي‌كند
مسلما اولين چيزي كه هر كاربري براي انتخاب يك برنامه يا نرم افزار به آن توجه مي‌كند، سهولت استفاده از آن برنامه است بنابراين سادگي را بايد در اصول طراحي هر برنامه‌اي مد نظر قرار داد.

گذشته از اين مسئله يك “تلگرام” در اختيار كاربران است و نسخه ديگري كه عينا همان روال را كپي كند براي كاربران جذابيتي نخواهد داشت. بنابراين توليد يك پيام رسان كپي شده نمي‌تواند كاربران را به مهاجرت از ساير پيام رسان‌ها به پيام رساني كپي شده ترغيب كند زيرا با هيچ بهبودي همراه نيست. بنابراين علاوه بر سهولت استفاده، تنوع در طراحي و افزودن قابليت‌هايي به برنامه، مي‌تواند دليلي براي ترغيب كاربران به استفاده از پيام رسان‌هاي داخلي باشد.

آيا زيرساخت‌هاي لازم براي همه‌گير شدن پيام رسان‌هاي داخلي فراهم شده است
هنگامي كه وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات از ترگمان به عنوان مترجم ملي نام برد، خيل عظيمي از كاربران براي مشاهده اين مترجم به وب سايت آن مراجعه كردند اما متاسفانه سرورهاي اين مترجم توانايي پاسخ‌گويي به اين تعداد بازديدكننده را نداشته با مشكل مواجه شدند.

در مورد پيام رسان‌ها هم با همين مشكل مواجه هستيم. تلگرام در حال حاضر بيش از ۴۰ ميليون كاربر فعال در ايران دارد و اگر همه اين كاربران بخواهند به استفاده از يك پيام رسان ملي روي بياورند بايد اين پيام رسان‌ها ظرفيت پاسخ گويي به اين تعداد كاربران را داشته باشند تا به مشكلاتي همچون مشكل سرورهاي ترگمان مواجه نشويم.

به عنوان نمونه مي‌توانيم از پيام رسان ايتا نام ببريم كه سرورهاي اين پيام رسان بعد از مراجعات زياد، توانايي مديريت و پاسخ گويي به كاربران را نداشته و با خطايي مطابق تصوير زير مواجه مي‌شوند.

عدم پاسخگويي نرم افزار ايتا پس از مراجعات زياد كاربران

بنابراين اقدام بعدي براي جلب رضايت كاربران، فراهم كردن زيرساخت‌هاي لازم براي مقياس‌پذيري پيام رسان‌ها و ساير سرويس‌هاي ملي است. براي تحقق اين موضوع بايستي از توسعه‌دهندگان پيام رسان‌هاي داخلي حمايت شود تا بتوانند زيرساخت‌هاي مورد نياز را تامين كنند.

يك طرفه به قاضي نرويم
اگرچه مسائل زيادي همچون امنيت، كيفيت خدمت رساني، زيرساخت‌هاي مورد نياز و… همه و همه مسائلي هستند كه براي حمايت از يك پيام رسان ملي بايستي فراهم شود اما نبايد يك طرفه به قاضي رفت. از همين رو بد نيست كه سخن يكي از توسعه‌دهندگان پيام رسان‌هاي داخلي را بشنويم و با مشكلات پيش‌رو آن‌ها هم آشنا شويم. در همين راستا ايسنا گزارشي را تهيه كرده است كه طي آن با ميلاد موحديان، مدير اجرايي يك پيام رسان ملي مصاحبه‌اي داشته است كه در ادامه اين مصاحبه را مي‌خوانيد:

پيام رسان به دليل ماهيت نرم‌افزاري و سيستم خدماتي كه ارائه مي‌دهد، لازم است به تعداد كاربر زيادي سرويس دهد؛ البته ما دو نسل پيام رسان داريم؛ يكسري تعداد كاربرهاي كمتري را پوشش مي‌دهند مثل نرم‌افزارهاي سازماني كه قرار است نهايت به ۱۰ هزار نفر خدمت‌رساني كنند. گروه ديگر پيام رسان‌هاي عمومي مانند وايبر، تلگرام، واتس‌اپ و پيام رسان‌هاي بومي هستند كه قرار است به تعداد خيلي زيادتري سرويس دهند.

كلا سرويس پيام رسان به نسبت سرويس‌هاي ديگر مثل ايميل و يا اس‌ام‌اس يك ويژگي دارد كه بايد علاوه بر مقياس‌پذيري (scalability)، بلادرنگ (real-time) باشد يعني هم بايد در تعداد بالا و هم در لحظه كار كند. اين دو ويژگي در تعداد بالاي كاربر باعث مي‌شود كه ما طراحي خود را به صورت ويژه‌تري انجام دهيم تا بتوانيم بر اساس رشد تعداد كاربر هم سيستم خود را افزايش دهيم.

مسيري كه معمولا در ايران يا هر جايي براي ارائه پيام رسان طي شده، اين است كه از ماژول‌ها يا نرم‌افزارهاي آماده استفاده مي‌كنند. ويژگي‌هاي مقياس‌پذيري و بلادرنگي براي راه‌اندازي پيام رساني كه در نرم‌افزارهاي آماده و opensource ساخته شده، وجود ندارد. يعني وقتي شما مي‌خواهيد به تعداد كاربر بيشتري خدمات دهيد، از يك جايي به بعد لازم است كارهايي بكنيد كه چون نرم‌افزار آماده است، بايد بر اساس معماري اختصاصي كه آماده مي‌كنيد، يا پروتكل اختصاصي كه داريد زيرساخت مخصوص خود را آماده كنيد كه به اندازه كافي بزرگ باشد.

وقتي كاري را شروع مي‌كنيد بر اساس دانش همان زمان است، بنابراين زماني‌كه روي ابعاد ميليوني مي‌رويد، ابزارهايي را در آن لايه با تعداد كاربر بالا مي‌بينيد كه در كاربرهاي هزارتايي نمي‌بينيد. كسي كه اين را تجربه كند، مي‌تواند سراغ مراحل بالاتر برود. ويژگي مقياس‌پذيري هم مهم‌تر از اينكه قابليت تعداد سرويس دادن به تعداد كاربر بالا را داشته باشد با رشد كاربر هم بايد بزرگ شود؛ يعني سرويسي كه هم بتواند ۱۰ ميليون كاربر را سرويس دهد و هم وقتي ۱۰ ميليون كاربر به ۲۰ ميليون رسيد، بتواند با اقدامات مشخصي ارائه سرويس كند.

آيا تعداد زياد كاربر تاثيري در بهبود كيفيت پيام رسان دارد؟

قطعا تاثير دارد اما بايد توجه داشت اين يك تكنولوژي نيست كه بخواهيد نرم‌افزارش را از يك جا بخريد و راه‌اندازي كنيد. شركت‌هاي زيادي هم نيستند كه اين كار را انجام مي‌دهند، فيس‌بوك، تلگرام و وايبر هر كدام يك كار انجام مي‌دهند كه قاعده‌اي از آن‌ها وجود ندارد. بنابراين اگر شما بخواهيد يك كار مشابه شروع كنيد، نمي‌توانيد از آنها دنباله‌روي كنيد، بلكه بايد خودتان تجربه كنيد.

نمي‌توان گفت پيام رسان‌هاي ما بايد دقيقا همان مسير تلگرام را طي كنند، زيرا هر پيام رسان از يك پروتكل و معماري استفاده مي‌كند. اما تجربه تلگرام چند موضوع را به ما نشان مي‌دهد. يك اينكه تلگرام اكنون مي‌تواند به حدود ۱۰۰ ميليون نفر سرويس دهد و ما چه به دليل استقبال كاربران و چه دلايل فني، هيچ پيام رساني را در داخل كشور با اين تعداد كاربر نداريم؛ ضمن اينكه ۱۰۰ ميليون در مقايسه با ابزارهاي ديگر مانند واتس‌اپ كه سرويس‌هاي بزرگ‌تري مي‌دهند، عدد بزرگي نيست. نكته ديگر كه معمولا مغفول مي‌ماند، اينكه حتي تلگرام با سرعت عمل و تجربه‌اش هم گاهي در مناطقي دچار مشكل و اختلال مي‌شود. ما هم بايد حواس‌مان باشد كه اين موارد را تجربه كنيم تا به اندازه تلگرام بزرگ شويم.

نكته جالبي كه موحديان در اين مصاحبه به آن اشاره كرد، روش توليد پيام رسان ملي بود. به اين جمله توجه كنيد:

مسيري كه معمولا در ايران يا هر جايي براي ارائه پيام رسان طي شده، اين است كه از ماژول‌ها يا نرم‌افزارهاي آماده استفاده مي‌كنند.

همين مسئله باعث مي شود كه با ترديد بتوانيم نام “ملي” را بر روي چنين محصولاتي بگذاريم. البته الگو گرفتن از محصولات مشابه كاملا امري عادي است مثلا همين فروشگاه‌هاي اينترنتي ايراني كه به خوبي در بين مردم كشور جا باز كرده‌اند درواقع كپي‌هاي موفقي از آمازون و اين دست فروشگاه‌ها هستند اما هر يك فرهنگ ملي ايرانيان، شرايط زندگي ما و… را در كسب و كار خود در نظر گرفته‌اند و آن را بومي سازي كرده‌اند تا بتوانند در صحنه رقابت حرفي براي گفتن داشته باشند.

نظر شما درباره پيام رسان‌هاي ملي چيست؟ چه انتظاراتي از اين پيام رسان‌ها داريد؟ وجود چه ويژگي‌هايي شما را ترغيب مي‌كند كه از يك پيام رسان ملي استفاده كنيد؟ نظرات خود را با ما به اشتراك بگذاريد.